Sokratik sorgulama, adını filozof Sokrates’ten alan bir kavramdır. Sokrates, soru sormayı kritik düşünmeyi teşvik etmek ve gerçekleri ortaya çıkarmak için bir araç olarak kullanan bir filozoftu. Bu yöntem temelde açık uçlu sorular sormakla ilgilidir. Sokratik yöntem genellikle eğitim ve terapi ile ilişkilendirilse de, iş dünyasında da faydalı bir araç olduğu görülmüştür. İş hayatındaki varsayımlar, zayıf kavram ve fikirler, sabit zihniyetler, bir girişimcinin, çalışan veya yöneticinin başarısızlığına neden olabilir.
Sokratik Yöntem Nedir?
Sokratik yöntem, çeşitli amaçlar doğrultusunda soyut düşünceyi teşvik etmek için kullanılan disiplinli bir sorgulama biçimidir. Bu amaçlar arasında karmaşık ve çok yönlü konuların araştırılması, eleştirel analiz, ön yargıların ve varsayımların tanınması, belirli eylemlerin sonuçlarının analiz edilmesi bulunmaktadır.
Sokratik yöntem, üniversiteler tarafından yaygın olarak kullanılan baskın bir öğretim biçimidir. Amacı analizi ve eleştirel düşünmeyi teşvik etmek olduğundan eğitim ortamının dışında birçok uygulama potansiyeline sahiptir. Sokratik yöntem, bireyi eleştirel düşünme sürecine etkin bir şekilde dahil etmenin bir aracıdır.
İş Hayatında Sokratik Yöntem
İş süreçlerinde Sokratik sorgulamayı uygulamak, ekip üyelerinin sorunlar karşısında geniş bir bakış açısı kazanmalarına yardımcı olur. Sorgulayıcı sorular, sorunları kökten çözme ve farklı bakış açılarını değerlendirme fırsatı yaratır. Bu yöntem, iş zekâsını ve analitik düşünceyi geliştirerek daha kapsamlı çözümlere ulaşmada etkili bir araçtır.
Ayrıca Sokratik sorgulama yöntemleri, ekip içinde etkili iletişimi teşvik eder ve sorular sorma yoluyla farklı görüşlerin ortaya çıkmasına olanak tanır. İş süreçlerinde iş birliğini ve bilgi paylaşımını artırarak yenilikçi çözümlerin gelişmesine imkan verir. Sokratik sorgulama aynı zamanda ön yargıları ve varsayımları anlama yeteneğini güçlendirir, böylece iş dünyasında daha adil ve dengeli çözümlerin bulunmasına katkı sağlar.
İş hayatında Sokratik sorgulama yöntemlerini uygulamak, ekip içindeki düşünce süreçlerini zenginleştirir, çözümleri derinleştirir ve inovasyonu teşvik eder. Bu yöntemleri etkili bir şekilde kullanmak, iş süreçlerinde daha akılcı kararlar almayı, sorunları daha etkili bir şekilde çözmeyi ve genel olarak iş verimliliğini artırmayı sağlayabilir. Gelin birlikte iş hayatında yaratıcılık ve problem çözme gibi alanlarda sokratik sorgulama yöntemlerini nasıl uygulayabileceğimizi inceleyelim.
Temaya göre kurslar:
Yaratıcılık Yöntemleri: İş Ortamında Stratejik Bir Bakış
Yaratıcılığın iş dünyasındaki önemi, ilk olarak 1942'de bilim insanı Schumpeter tarafından vurgulandı. Schumpeter, "yaratıcı yıkım" sürecinin (yeni fikirlerin eski olanları yok edip değer yaratma süreci) kapitalizmin özünde olduğunu belirtti.
Günümüzde yaratıcı bireyin ideal özellikleri, yaratıcılık için en uygun çevresel koşullar ve yöntemler sosyo-kültürel teorisyenler tarafından ayrıntılı bir şekilde belgelenmiş olmasına rağmen, yöneticilerin gerçek dünya koşullarında yaratıcılığı desteklemek için kullanabilecekleri net bir çerçeve henüz tanımlanmamıştır.
Bugünün hiper rekabetçi iş ortamında, şirketler sürekli değişen bir çevreye uyum sağlamak veya rekabet avantajını sürdürebilmek için çabalamaktadır. Bu, sıklıkla daha az kaynakla başarılı olmak zorunda kalınan bir hedefi içerir. Şirketlerin belirsizlikle mücadele verdiği hızla değişen iş ortamında, sürekli olarak nasıl daha iyi iş yapacaklarını öğrenmeleri gerekmektedir. Hatta ve hatta bazı kaynaklarda bu süreç “öğrenmeyi öğrenmek” olarak da tanımlanır. Yazarlar tüm bu çerçevede çeşitli yaklaşımlardan bahsetseler de, Sokratik Yöntem'i en iyi seçeneklerden biri olarak vurgularlar.
Sokrat'ın ünlü yöntemi, Kachaner ve Deimler (2008) tarafından "düşünmeyi uyaracak 'doğru' soruları sorma pratiği" olarak açıklanır. Onlara göre bunu uygulayan şirketler, konulara daha yüksek bir katılım düzeyine sahip olur. Skordoulis ve Dawson (2007) ise, bu sürecin özellikle değişim zamanlarında ve statüko'nun sorgulandığı durumlarda çok kullanışlı olduğunu belirtir. Sokrat'ın yönlendirmeli sorgulama tekniği yönetici ve çalışan rollerinde oldukça kullanışlıdır.
Ancak, yöneticilerin ekiplerinde yaratıcılığı teşvik etmek için Sokratik Yöntem'i kullanmaları durumunda, önce yaratıcılığı etkili bir şekilde nasıl uygulayacaklarını anlamaları gerekmektedir. Yaratıcı çerçevede, yaratıcılığın izolasyonda gerçekleşen bir şey olmadığını, bunun bireyin bakış açısı, deneyimi ve çevresinin bir ürünü olduğu öne sürülmektedir. Bu nedenle, yaratıcılıktan faydalanabilmek için organizasyon veya lider, yaratıcı düşünce ve eyleme elverişli bir ortam yaratmalıdır.
Sokratik Diyalog Modeli
Geliştirilen Sokratik Diyalog Modeli, Sokrat'ın yaklaşımını 21. yüzyıl yazarlarının çağdaş kavramlarıyla sentezleyerek iş bağlamında uygulama amacı taşır. Bu model, başlangıç sorusunun, konuyla ilgili test edilmesi gereken bir hipotezi ortaya koyduğunu (şu anda konu hakkında ne düşündüğümüzü) öne sürer. Ardından, inançlarımızı destekleyen kanıtları toplamak için bir dizi soru gelir, bu süreci çelişkili görüşleri ortaya çıkarmayı hedefleyen sorular takip eder ve diyaloğun bizi nereye götürdüğünü keşfetmek için yönlendirilen sorular ile tamamlanır.
Diyaloğun amacı, kesin kararlar almak değil, katılımcıları daha fazla merak ve açık fikirli düşünceye teşvik eden yaratıcı bir sürece davet etmektir. Bu yaratıcı süreç, katılımcıları karar alma sürecine dahil etmek ve daha fazla anlayış ve sahiplik oluşturmak amacıyla bir yönetim aracı olarak kullanılır.
Soru Sorma:
Sokrat, zorlayıcı bir soru ile başlar ve katılımcıların düşünce tarzlarını eleştirel bir şekilde incelemelerini teşvik eder. Sorular, katılımcıları daha önce duydukları şeylere meydan okumaya yönlendirir.
Kanıtlar:
Sokratik Diyalog'un bu ikinci aşamasının istenen sonucu, soruların zorlayıcı olması ve karşıt bir görüşün mümkün veya hatta olası olduğunu fark etmeyi sağlamaktır. Sorularda açık ve diyalektik olmak, katılımcılardan inançlarının kanıtlarını sunmalarını istemek varsayımların ayrıştırılmasıiçin önemlidir. Bu süreç, insanları deneyimlerini kullanmaya ve olası alternatifleri düşünmeye teşvik eder.
Tartışma:
Katılımcılar, inançlarını sorgulamaya, karşıt düşünceleri düşünmeye ve diğer katılımcılarla tartışmaya hazır olmalıdır. Böylece tüm çelişkili görüşler ortaya çıkarılıp incelenebilir. Bu aşamada grup dinamikleri devreye girer ve katılımcılar diğer görüşleri düşünmeye zorlanır. Burada katılımcıların dirençleri de test edilebilir.
Sonuçlar:
Sonuç aşaması önceki diyaloğun sonuçlarını incelemektir. Modeli düzenleyen bilim insanları, bu aşamada bir sonuç gerektiğini, ancak bunun konunun keşfinin sonu olarak değil, mevcut durumun bir özeti ve mümkünse daha fazla keşif için bir başlangıç noktası olarak görülmesi gerektiğini öne sürer.
Sokratik Model: Problem Çözümünde Etkili Yol Rehberi
Günümüzde problem çözme modellerinin birçok versiyonu ve adaptasyonu bulunmaktadır. Bergan (1977) tarafından tanımlanan problem çözme süreci dört adım içerir: Problemi tanımlama, problem analizi, planlama/uygulama ve problem değerlendirmesi. Blai'nin (1986) öne sürdüğü formul ise sekiz adım içerir: Problem durumunu analiz etme, problemi belirleme, problemi bileşen unsurlara ayırma, alternatif çözüm yolları geliştirme, her çözüm için olasılıkları belirleme, en iyi çözümü seçme ve uygulama için bir plan/takvim belirleme. Diğer modeller de benzer adımları içermekle birlikte, genellikle birkaç evrensel adımdan oluşur.
Burada amaç, bireye bir problem senaryosunun çözümüne yönelik mantıklı bir yol bulmasında yardımcı olmaktır. Soru soran, her türlü yorumu teşvik eder, değişiklik yapma ihtiyacını belirler. Bu kavramın arkasındaki fikir, bir problemi veya düşünceyi pasif bir şekilde kabul etmeyi önlemek ve bireyi bağımsız düşünmeye zorlamaktır.
Sokratik yöntem, analizi bir sonraki seviyeye taşır, daha derine iner. Sadece sunulan her gerçeği değil aynı zamanda durumda örtük meseleleri de incelemeye çalışır. Her zaman karar verenin düşünmediği bir şey olduğunu fark ettirerek konuyu daha ileriye taşır.
Sokratik yöntem bir problem çözme modeli olmasa da yukarıda belirtilen karar verme sürecinin beş adımına uygulanabilir ve nihayetinde genel olarak daha iyi bir kararlar alınmasını destekler. Bir bireyin Sokratik sorgulama becerileri geliştirmesi zaman alabilir, ancak temel teknikleri hemen uygulanabilir ve oldukça basittir.
- Bir bireyden savunulan pozisyon için örnekler veya gerekçeler sunmasını isteyin.
- Bir bireyin pozisyonuna karşıt bir örnek getirin.
- Grubun pozisyonuyla aynı fikirde olan ve olmayanları araştırın.
- Paralel bir örnek önerin.
- Bir kavram veya pozisyonu bir benzetme kullanarak aydınlatın.
Günümüz küresel organizasyonlarını etkileyen en önemli konulardan biri etkili karar alma, problem çözme ve yaratıcı olma süreçleridir. Bireyler, karmaşık ticari veya finansal işlemleri, kurumsal yeniden yapılanmayı ve şirket stratejilerini içeren zorlu kararlar ve fikirlerle mücadele halindedirler.
Bu zorlu süreçle ilişkilendirilen yükü hafifletmek adına sokratik modeller, bir karar alıcısının düşünme sürecini her adımda yönlendirebilen bir araçtır. Yıllar içinde birçok farklı problem çözme ve yaratıcılık modeli geliştirilmiştir, her biri benzersiz özelliklere sahiptir.
Her modelde tekrarlanan ortak bir tema, eleştirel analiz kavramıdır. Her model, bir şekilde, karar alıcının, örgütünün içsel veya dışsal çeşitli faktörlerini analiz etmesini gerektirir. Eleştirel düşünme ve durumsal analizler beraber değerlendirilmelidir. Sorunla ilişkilendirilen konuların eleştirel olarak incelenmesi son derece önemlidir çünkü ön yargıların ve varsayımların konu üzerindeki etkisini sınırlar.
Sokratik yöntem, karar alıcıların herhangi bir durumla ilişkilendirilen gerçekleri eleştirel bir şekilde analiz etmelerine olanak tanıyan yönlendirilmiş sorular sorma yolunu sağlar.
