Daha önce yanlış yola girdiğinizi fark ettikten sonra geri dönmek yerine yolunuzu uzattığınız oldu mu? Ya da ilk yarısında uyuyakalacak kadar sıkıldığınız bir filmi biletinizi ziyan etmemek adına sonuna kadar izlediğiniz? Peki ya hiç kariyerinizi değiştirmeyi düşündüğünüzde, "Ama 10 yıldır bu sektörde çalışıyorum, kaç yıl üniversite okudum, eğitimlere katıldım, bu saatten sonra değiştiremem" gibi düşüncelere kapıldığınız?
Bu sorulara "evet" cevabını verdiğinizi düşünüyoruz ama vermediyseniz de okumaya devam etmenizi öneririz. Çünkü yapılan araştırmalar, gün içinde aldığımız kararların %95'ini bilinçli olarak almadığımızı gösteriyor. Bu makalede hedefimiz, bilinçaltımızda gerçekleşen karar alma süreçlerine dair bir giriş sunmak. Belki ilerleyen bölümlerde kendinize dair yeni keşifler yapma fırsatı bulabilirsiniz.
Hazırsanız başlayalım!
Battı Balık Yan mı Gider?
Nerede kalmıştık? ‘‘Evet’’ cevabını verenlerde, siz de onlardan biriyseniz endişelenmeyin, yalnız değilsiniz. Akademik literatürde "Bilişsel Yanılgılar" altında incelenen ve "Batık Maliyet Hatası" olarak adlandırılan bu kavram, tam da bahsettiğimiz durumu ifade ediyor.
Batık Maliyet Hatası, kısaca para, emek ya da zaman gibi bir yatırım yapıldıktan sonra bir işe devam etme eğiliminin artması olarak biliniyor ve çalışmalar, bu davranışın israfçı görünmeme arzusuna dayandığını gösteriyor.
Çoğumuz beğenmediğimiz bir kitabı okumayı bırakamıyor, sevmediğimiz işimizi değiştiremiyor ve yeterince risk alamıyoruz. Bu tür zihinsel kısayolları kullanarak, kendimiz için en doğru kararları verdiğimizi düşünme eğilimindeyiz. Ne yazık ki, günün sonunda "en doğru" olarak nitelendirdiğimiz kararlar, bizi en çok mutlu eden kararlar olmaktan uzak kalabiliyor.
Nedir Bu “Bilişsel Yanılgılar?”
Bilişsel yanılgılar, hepimizin günlük kararlarında farkında olmadan yaptığı, sistematik düşünce hatalarıdır. Nobel Ödüllü Ekonomist Daniel Kahneman ve Amos Tversky'nin 1970’lerin başında yaptıkları öncü çalışmalar, insanların çoğu zaman rasyonel olmayan kararlar aldığını ve belirli türdeki hataları sürekli tekrarladığını ortaya koymuştur.
Bilişsel yanılgılar, özellikle karmaşık bilgiyi işleme ve hızlı karar verme durumlarında ortaya çıkar. Beynimiz, sınırlı işlem kapasitesini en iyi şekilde kullanmak için çeşitli kısayollar ve sezgiler geliştirmiştir. Ancak bu süreçler, bazen yanıltıcı olabilir ve bizi hatalı sonuçlara yönlendirebilir.
Önerilen gönderi:
İnternet Beynimizi Nasıl Etkiliyor? Modern Çağın Dijital Dönüşümleri
Okuyun
Ee, Nerede Bilişsel Yanılıyorum?
‘’Peki, ben bu bilgiyi gündelik hayatımda nerede kullanacağım?’’ diye soruyorsanız, çok haklısınız. Gelin, birkaç örneği inceledikten sonra, ilkokuldan beri hepimizin sorduğu o hayat kurtaran soruyu cevaplayalım.
Çıpalama Etkisi (Anchoring Bias): Karar verirken ilk aldığımız bilgiye (çıpaya) aşırı bağlı kalma eğilimi.
İlk iş deneyiminizin düşük maaşlı ve yoğun bir pozisyon olduğunu düşünelim. Bu deneyim, maaş ve iş koşulları hakkındaki gelecek beklentilerinizi de şekillendiriyor. İlerleyen zamanlarda, sektördeki ortalama maaşların ve çalışma koşullarının daha iyi olduğunu fark ettiğinizde bile, ilk iş deneyiminiz nedeniyle düşük maaşları kabul etme eğiliminde olabilirsiniz.
Onay Yanılgısı (Confirmation Bias): Mevcut inançlarımızı destekleyen bilgilere yönelik bir tercih gösterme ve karşıt bilgileri göz ardı etme eğilimi.
Diyelim ki yeni bir iş alanına geçmeyi düşünüyorsunuz, ancak bu alanda başarısız olan birkaç kişinin hikayesine odaklanıyorsunuz. Bu başarısızlık hikayeleri, kendi başarısız olacağınız fikrini güçlendiriyor ve bu, yeni alana geçiş yapma konusundaki kararınızı etkiliyor. Bu durumda, başarılı olan kişilerin hikayelerini de araştırmak ve daha geniş bir perspektiften bakmak önemlidir.
Statüko Yanlılığı (Status Quo Bias): Mevcut durumu koruma ve değişiklik yapmaktan kaçınma eğilimi.
Uzun yıllardır aynı şirkette çalışıyorsunuz ve işiniz artık sizi tatmin etmiyor. Ancak, iş değiştirmenin risklerini düşündükçe, mevcut işinizde kalmayı tercih ediyorsunuz. "Belki de her işin bir zorluğu vardır" diyerek kendinizi teselli ediyor ve potansiyel olarak daha mutlu olabileceğiniz yeni fırsatları göz ardı ediyorsunuz.
Bilişsel yanılgılardan tamamen kaçınmak pek mümkün olmasa da, başa çıkmanın en etkili yollarından biri, karar verme süreçlerimizi yavaşlatmak ve daha eleştirel bir bakış açısı geliştirmektir. Kendi sezgilerimizi ve düşünce kalıplarımızı sorgulamak, farklı perspektiflere açık olmak, bu yanılgıların etkilerini azaltabilir.
Literatüre geçmiş 200’ün üzerinde bilişsel yanılgı var. Bunlar bana yetmez diyorsanız makalelerimizi takipte kalın, şimdi farklı bir yere ışınlanıyoruz.
Bir Zamanlar Hepimiz Çocuktuk…
David Hume'un "Eğer burada durup daha ileri gitmeyeceksek, niçin bu noktaya kadar geldik?" sözünü mutlu olmadığınız kariyeriniz için söylediğini hiç sanmıyoruz. Aksine, belki de amatör olarak yaptığınız sonra da bir kenarda bıraktığınız hobilerinizi düşünmeniz gerekiyordur.
Çocukken hepimiz sınırsız hayal gücüne sahiptik, belki de kendimizi en doğru tanıdığımız ve ifade edebildiğimiz yer orasıydı. Peki siz çocukken neyi yapmaktan keyif alıyordunuz? Grubun lideri olmaktan mı? Herkesi eğlendirmek için oyunlar kurmaktan mı? Yoksa sürekli şöyle bir iş kursak kesin tutar diyenlerden miydiniz?
Hallelujah! Beynim Plastikmiş!
Bilinç ve bilinç dışına ait konular konuştuktan sonra nörobilimin kıyılarında dolaşmamak olmaz. Eskiden öğrenme yeteneğimizin sadece erken yaşlarda geliştiğine inanırdık. Ancak modern bilim, bu düşüncenin artık geçerli olmadığını gösteriyor. Nöroplastisite, yani beynimizin yeni bağlantılar kurma ve kendini yeniden yapılandırma yeteneği, yaşam boyu devam ediyor.
Bu alanda yapılan çeşitli araştırmalar, yetişkin beyinlerinin de yeni beceriler öğrenme ve adaptasyon konusunda oldukça yetenekli olduğunu ortaya koyuyor. Yani 60 yaşında yeni bir hobiye başlamak da 40 yaşında yeni bir kariyer yolculuğu çizmek de mümkün.
Kariyer Değişikliği mi? Bu Yaştan Sonra?
Eğer siz de kariyer değişikliği düşünüyor ama nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız, Laba’daki online eğitimlerimizi inceleyebilirsiniz. Unutmayın, herkesin zaman çizelgesi farklı ve beynimiz yeni yollar oluşturmaya dünden razı!
