İş yerlerinde yaşanan depresyon ve anksiyete gibi mental sağlık bozuklukları, birçok ülkede giderek artan bir sorun olarak kabul edilmektedir. Hükümetler, şirketler ve sivil toplum kuruluşları, mental sağlığın bireyler, aileler, işverenler ve finansal meseleler üzerindeki yükünü fark ederek bu alana daha fazla odaklanmaya başlamıştır. Bu nedenle, iş yerinde mental sağlık ve refahı koruma konusu stratejik bir öncelik haline gelmiştir. Bu artan ilgi, iş yerlerinde yaygın mental bozukluklar ve iş ilişkisi üzerine yapılan araştırmaların ve mental sağlığı destekleyen uygulamaların tekrar gözden geçirilmesini sağlamıştır. Peki, iş yerinde mental sağlığımızı nasıl koruyabiliriz? Çalışanlara ve kurumlara hangi sorumluluklar düşüyor? Gelin, birlikte inceleyelim.
İş Yerinde Mental Sağlık
İşverenler, güvenli ve destekleyici çalışma ortamları sağlamak ve organizasyonda iyileştirmeler yapmakla yükümlüdür. Ancak bu, pratikte zorlayıcı olabilir. Bunun bir nedeni, mental sağlık sorunlarının hala kişisel problemler olarak görülmesi ve bu konudaki damgalanmanın ve çalışanların çekingelerinin devam etmesidir. Ayrıca, liderler, yöneticiler ve insan kaynakları profesyonelleri gibi iş yerindeki kilit aktörler, bu sorunları etkin bir şekilde ele almak için gerekli yetkinliklerden yoksun olabilirler. Bu durum, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde, yeterli iş sağlığı hizmetlerine erişim olmadığı durumlarda daha da karmaşık hale gelmektedir.
Mental sağlık sorunları; sağlıksız çalışma koşulları, yetersiz iş organizasyonu veya psikososyal risklere maruz kalmaktan kaynaklanabilir. Her ne kadar çalışma ortamı her zaman mental sağlık sorunlarının nedeni olmasa da, mevcut sorunları daha da kötüleştirebilir. Mental sağlığın karmaşık doğası göz önüne alındığında, hem iş yerinde hem de dışında ele alınması için kapsamlı bir eylem planı gereklidir.
İş Yerinde Tükenmişlik Sendromu
Olumsuz çalışma koşulları, iş yerinde tükenmişlik sendromuna yol açabilir. Bu sendrom, uzun süreli iş stresi sonucu ortaya çıkar ve yoğun tükenmişlik, müşterilere / diğer çalışanlara karşı olumsuz tutumlar ve iş performansında düşüşle kendini gösterir. Bu süreç, çalışanlar, aileleri, iş yeri atmosferi ve organizasyon için istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Psikososyal açıdan bakıldığında, tükenmişlik genellikle üç boyutta tanımlanır: a) duygusal tükenmişlik, enerjinin tükenmesi ve duygusal yorgunluk hissi; b) duygusal kopukluk veya alaycılık olarak da bilinen kişisel yabancılaşma, iş ve müşterilerle olan bağların zayıflaması; ve c) kişisel başarısızlık hissi, verimlilikte azalma ve başa çıkma becerilerinin kaybı ile karakterize edilen yetersizlik duygusu.
Farkındalık ve Koruma
Çoğu zaman mental sağlık sorunlarının yalnızca iş yeri dışında geliştiği ve işverenin sorumluluğunda olmadığı varsayılır. Ancak, araştırmalar, kötü psikososyal çalışma koşullarının depresyon, anksiyete, tükenmişlik ve stres gibi mental sağlık sorunlarına yol açabileceğini göstermektedir. İş stresi faktörlerinin hem bireysel düzeyde hem de iş grubu veya organizasyon düzeyinde mental sağlık sonuçlarını etkileyebileceği bilinmektedir. Bu risk faktörlerinin erken tespiti ve önlenmesi (birincil koruma), çalışan nüfusundaki mental sağlık sorunlarını azaltmada en etkili yol olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, birincil koruma, ikincil ve üçüncül önleme yöntemleriyle birlikte uygulandığında en etkili sonuçları vermektedir. İş yerinde mental sağlık sorunlarının birincil koruması, risk faktörlerini kaynağında azaltmayı hedeflerken, ikincil koruma, risk altındaki çalışanlara stresle başa çıkma becerileri kazandırmayı amaçlar. Üçüncül koruma ise mental sağlık sorunlarından etkilenmiş çalışanların tedavisini, rehabilitasyonunu ve işe geri dönüşlerini desteklemeyi içerir. Yapılan araştırmalar, olumlu çalışma koşullarının, çalışanların mental sağlık sonuçları üzerinde iyileştirici bir etkiye sahip olduğunu ve iş yerinin mental sağlık sorunlarının önlenmesi, tespiti ve yönetimi için etkili bir alan olduğunu göstermektedir.
Diğer araştırmalar, iş yerindeki psikososyal çalışma koşulları (iş stres faktörleri) ile çalışan sağlığı arasındaki bağlantıyı ortaya koymuştur. Özellikle Karasek ve Theorell'in talep-kontrol modeli, düşük iş kontrolü ve yüksek iş talepleri kombinasyonunun sağlık üzerinde olumsuz etkileri olduğunu savunmaktadır. Bu model, ilk olarak kardiyovasküler hastalıklar ile ilişkilendirilmiş, daha sonra iş stresinin depresyon ve anksiyete gibi yaygın mental sağlık bozukluklarını da tetiklediği bulunmuştur. İş güvencesizliği, mobbing, düşük sosyal destek, adaletsizlik ve çaba-ödül dengesizliği gibi diğer iş stres faktörlerinin de mental sağlık üzerindeki etkileri kanıtlanmıştır. Araştırmalar, iş stres faktörlerinin önlenmesinin, depresyon, tükenmişlik, anksiyete ve diğer mental sağlık sorunlarının önemli bir bölümünü engelleyebileceğini göstermektedir. Bu iyileştirmeler, aynı zamanda kardiyovasküler hastalıklar gibi diğer sağlık sorunlarını da azaltabilir.
Peki İş Yeri Stresi ve Mental Sağlığını Korumak Adına Hangi Yöntemler Etkili?
Murphy'nin (1996) stres yönetimi üzerine yaptığı çalışmada, iş yerindeki stres yönetimi programları beş ana kategori altında incelenmiştir: progresif kas gevşetme, meditasyon, bilişsel-davranışsal beceri eğitimi ve tekniklerin kombinasyonu. Meditasyon dışındaki stres yönetim teknikleri, genellikle klinik ve danışmanlık psikolojisi alanlarından alınmış, anksiyete ve psikosomatik bozuklukların tedavisinde başarı göstermiştir.
- Progresif kas gevşetme, kas gruplarındaki gerilimi fark edip gevşetme pratiği yaparak stresi azaltmayı hedefler. Kas gevşetme ve kas gerilimi birbirine zıt durumlar olduğu için, bu teknik otonom sinir sistemi aktivitesini ve dolayısıyla anksiyete ve stres seviyelerini düşürür.
- Meditasyon, zihni sakinleştirerek stresin ters tepkisi olan gevşeme tepkisini ortaya çıkarmayı amaçlar. İş yerlerinde en yaygın kullanılan meditasyon teknikleri, Transandantal Meditasyon'un farklı varyasyonlarıdır.
- Bilişsel-davranışsal beceri eğitimi, stresli durumların değerlendirilme süreçlerini değiştirmeyi ve stresle başa çıkmak için davranışsal beceriler geliştirmeyi içerir. Bu eğitim, stresli durumlara dair düşünce yapılarını yeniden düzenlemeye odaklanır ve en yaygın kullanılan türü "stres aşılaması"dır.
- Tekniklerin kombinasyonu, en yaygın stres yönetimi müdahalelerinden biridir. Bu kombinasyonlar genellikle kas gevşetme ve bilişsel-davranışsal beceri eğitimini birlikte içerir.
Diğer teknikler arasında, travma sonrası müdahale seansları, travmatik olaylar hakkında yazmanın değeri, çalışan sosyal destek programları, sağlık eğitimi görüşmeleri ve kısa psikodinamik terapi gibi yaklaşımlar yer alır. Bu programlar, genellikle stresin doğası ve kaynakları hakkında çalışanları bilgilendirmeyi ve günlük yaşamda faydalı gevşeme becerileri kazandırmayı amaçlayan önleme faaliyetleri olarak sunulmaktadır.
Sonuç
İş yerinde stres yönetimi programlarının etkinliğini değerlendiren araştırmalar, kullanılan stres yönetim tekniklerinin çeşitliliği ve sağlık sonuçlarının geniş kapsamı nedeniyle net sonuçlar çıkarmayı zorlaştırmaktadır. Ayrıca, çalışmaların metodolojik kalitesi de önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Bununla birlikte, en olumlu sonuçlar, iki veya daha fazla tekniğin bir arada kullanıldığı müdahalelerde elde edilmiştir. Tek bir stres yönetim tekniği, devamsızlık ya da iş memnuniyeti gibi iş ve organizasyonla ilgili sonuçlar üzerinde tutarlı bir etki yaratmamıştır. Bu tür sonuçlar üzerinde değişim yaratmak için iş ortamındaki stres kaynaklarının değiştirilmesi gerekmektedir. Genel olarak, iş yerinde stres yönetimi, çalışanların fiziksel ve psikolojik sağlığını iyileştirmede etkili olabilir. Ancak hangi stres yönetim tekniğinin kullanılacağı, hedeflenen sağlık sonuçlarına göre belirlenmelidir.
Haber bültenimize abone olun
